188ÌåÓý

Gall rhywun eich dewis i wneud a gweithredu penderfyniadau penodol ar eu rhan.

Medrant ofyn i chi wneud hyn:

• nawr â€� er enghraifft, pan fyddant ar wyliau
• yn y dyfodol â€� er enghraifft, os ydynt yn colli galluedd meddyliol i wneud eu penderfyniadau eu hunain

Gallwch hefyd wneud cais i’r llys i helpu rhywun i wneud penderfyniadau os nad oes ganddynt alluedd meddyliol nawr.

Pryd y gall rhywun eich dewis

Rhaid i berson fod â galluedd meddyliol pan fyddant yn eich dewis i’w helpu i wneud penderfyniadau tymor byr neu dymor hir.

Cymorth tymor byr

Gallwch gael eich penodi i wneud penderfyniadau am arian neu eiddo rhywun am gyfnod penodol � er enghraifft, tra bydd y person ar wyliau.

Medrant eich penodi naill ai drwy:

• atwrneiaeth arhosol ar gyfer ‘eiddo a materion ariannolâ€� â€� bydd y person yn dweud pryd y bydd yn dechrau ac yn dod i ben
• ‘atwrneiaeth gyffredinâ€� â€� gallwch ond defnyddio’r pŵer hwn tra bydd gan y person alluedd meddyliol

I wneud atwrneiaeth gyffredin, bydd angen i’r person sy’n eich penodi brynu dogfen o siop bapur newydd neu defnyddio cyfreithiwr.

Cymorth tymor hir

Gellir eich penodi drwy atwrneiaeth arhosol i helpu rhywun i wneud penderfyniadau dydd i ddydd ar:

• arian ac eiddo â€� gan ddechrau ar unrhyw adeg, neu pan nad oes ganddynt alluedd meddyliol
• iechyd a lles â€� gan ddechrau pan nad oes ganddynt alluedd meddyliol

Wrth wneud cais i’r llys

Gwneud cais i’r llys i helpu rhywun heb alluedd meddyliol i wneud penderfyniadau untro’n unig, neu rai tymor hir

Dylid gwirio a oes gan rywun atwrnai neu ddirprwy’n barod i’w helpu i wneud penderfyniadau, cyn gwneud cais. Os oes ganddynt atwrnai neu ddirprwy, dylech ofyn iddyn nhw’n hytrach am gymorth.

Penderfyniadau untro’n unig

Rhaid gofyn i’r Llys Gwarchod wneud:

• penderfyniad untro am fater os nad yw’n un brys
• penderfyniad brys neu argyfwng am fater sy’n eu rhoi mewn perygl

Os yw’r penderfyniad yn un am driniaeth feddygol, rhaid i chi ystyried unrhyw ewyllys byw () y mae’r person wedi ei wneud.

Cymorth tymor hir

Dylid gwneud cais i’r Llys Gwarchod i helpu rhywun i wneud penderfyniadau tymor hir ar:

• arian ac eiddo â€� fel ‘dirprwy eiddo a materion ariannolâ€�
• iechyd a lles â€� fel ‘dirprwy lles personolâ€�

Fel atwrnai neu ddirprwy rhywun, rhaid i chi:

• roi’r holl gymorth sydd ei angen arnynt i wneud bob penderfyniad cyn penderfynu nad oes ganddynt alluedd meddyliol i wneud y penderfyniad hwnnw drostynt eu hunain
• gwneud penderfyniadau ar sail eu lles gorau bob tro
• gwneud penderfyniadau sy’n cyfyngu cyn lleied â phosib ar eu hawliau dynol a sifil

Helpu rhywun i wneud penderfyniadau

Rhoi’r holl wybodaeth sydd ei angen arnynt i wneud penderfyniad.

Dylech ei gwneud yn hawdd iddynt ddeall a phwyso a mesur y wybodaeth, er enghraifft:

• drwy roi digon o amser iddynt
• drwy ddewis amser sy’n addas iddynt
• drwy siarad yn rhywle cyfarwydd â€� er enghraifft yn eu cartref
• drwy wneud i ffwrdd ag unrhyw aflonyddwch, fel sŵn cefndir
• drwy egluro pethau mewn ffordd wahanol â€� drwy luniau neu iaith arwyddion er enghraifft

Dylech awgrymu ffyrdd gwahanol y medrant gyfleu eu penderfyniad i chi os na fedrant ddefnyddio geiriau � er enghraifft, drwy bwyntio, gwasgu eich llaw, blincio neu amneidio’r pen.

Gwneud penderfyniadau ar sail lles gorau rhywun

Rhaid i unrhyw benderfyniad a wnewch dros rywun fod ar sail lles gorau (‘beth fyddai er lles gorau iddynt�). Rhaid ystyried:

• beth y bydden nhw wedi’i benderfynu pe gallent wneud hynny
• eu gwerthoedd a’u dymuniadau blaenorol a phresennol, gan gynnwys barn foesol, wleidyddol a chrefyddol y person

Peidiwch â rhagdybio pethau ar sail eu hoed, rhywedd, cefndir ethnig, rhywioldeb, ymddygiad neu iechyd.

Gall fod o gymorth os byddwch yn:

• nodi ar bapur beth a ddywedodd y person sy’n bwysig iddyn nhw
• edrych ar bethau eraill y gwnaethant ei roi ar bapur neu ei gofnodi (fel cyllideb y cartref neu fideos cartref)
• siarad gyda ffrindiau, teulu neu gydweithwyr sy’n eu hadnabod yn dda
• siarad gydag unrhyw un sy’n rhan o’u gofal, er enghraifft, gofalwyr personol neu staff cartref gofal
• sylwi ar eu hymddygiad ac ymatebion â€� gall hyn ddweud wrthych beth yw eu dymuniadau neu deimladau os na fedrant fynegi hynny mewn geiriau

Hawliau dynol a sifil

Rhaid i’ch penderfyniadau gyfyngu cyn lleied â phosib ar hawliau dynol a sifil y person. Mae gan Cyngor ar Bopeth .

Ni allwch byth wneud penderfyniadau dros rywun ynghylch rhai pethau fel:

• pleidleisio
• perthnasoedd â€� er enghraifft cydsynio i gael rhyw, i briodi neu cael ysgariad

Penderfyniadau anodd ac anghytuno

Dylid trafod gyda’r person a hefyd gyda’u teulu, ffrindiau a gofalwyr. Bydd cynnwys pawb mewn cyfarfod ‘lles gorau� yn eich helpu i ddod i gytundeb.

Os na allwch ddod i gytundeb, gallwch:

• gofyn am gyngor ar sut i ddod i gytundeb gan Swyddfa’r Gwarcheidwad Cyhoeddus
• gofyn am gymorth gan eiriolwr a allai gynrychioli lles gorau’r person
• gofyn am gymorth gan y tîm gwasanaethau cymdeithasol yn eich cyngor lleol os yw’r anghytundeb yn ymwneud â gofal y person
• gofyn i’r Llys Gwarchod benderfynu os yw’n anghytundeb sylweddol am fater difrifol

Efallai na fydd gan berson alluedd meddyliol oherwydd problem gyda’r ffordd y mae eu hymennydd yn gweithio, er enghraifft:

• anaf difrifol i’r ymennydd
• salwch fel dementia
• anableddau dysgu difrifol

Gall galluedd meddyliol fynd a dod (er enghraifft gyda dementia a rhai mathau eraill o salwch meddwl). Gall person hefyd adennill eu galluedd meddyliol (er enghraifft, yn dilyn strôc ddrwg).

Beth y mae’n rhaid i chi ei wirio

Rhaid i chi wirio bod gan berson alluedd meddyliol i wneud penderfyniad ar yr adeg y mae angen gwneud y penderfyniad.

Medrant wneud y penderfyniad os ydynt:

• yn deall y wybodaeth sydd ei angen arnynt â€� er enghraifft, beth fydd y canlyniadau
• yn cofio’r wybodaeth am ddigon hir i wneud y penderfyniad
• yn pwyso a mesur yr opsiynau ac yn gwneud dewis
• yn cyfathrebu eu penderfyniad mewn unrhyw ffordd â€� er enghraifft, drwy wasgu llaw / blincio

Os na all y person wneud penderfyniad ar adeg benodol, medrant er hynny:

• ei wneud rhywdro arall
• gwneud penderfyniadau am bethau eraill

Peidiwch â gwneud penderfyniad drostynt os gall aros tan y medrant ei wneud eu hunain.

Cymorth i wirio galluedd meddyliol

Gallwch ofyn i feddyg y person neu i weithiwr meddygol proffesiynol arall asesu eu galluedd meddyliol.