Datganoli yng Nghymru - Cytundeb Dydd G诺yl Dewi: Araith y Prif Weinidog
Heddiw cyhoeddodd David Cameron fodel datganoli newydd i Gymru, pwerau newydd i Gynulliad Cymru ac y byddai lefel y cyllid a gaiff Cymru yn cael ei ddiogelu.
Cyflwyniad
Mae鈥檔 bleser bod yma heddiw yn Stadiwm y Mileniwm. O gystadleuaeth y Chwe Gwlad a Chwpan Rygbi鈥檙 Byd, i Paul McCartney a Rihanna, y stadiwm hon yw un o aren芒u gorau鈥檙 byd. Mae鈥檔 destun balchder enfawr yma yng Nghymru - ac i鈥檙 Deyrnas Unedig gyfan hefyd. Lle gwell felly i drafod dyfodol Cymru fel rhan o鈥檙 Deyrnas Unedig?
A dyma ni 鈥� 3 gwleidydd yn cymryd eu lle yn y rheng yn y twnnel i gyhoeddi cytundeb hanesyddol. Efallai nad yw mor gyffrous 芒 Sam Warburton yn arwain t卯m Cymru allan i ennill y Gamp Lawn, anafu ei ysgwydd a chodi鈥檙 tlws gydag un llaw. Ond, serch hynny, mae鈥檙 cytundeb rydym wedi鈥檌 wneud y Dydd G诺yl Dewi hwn yn cynrychioli un o鈥檙 trosglwyddiadau p诺er mwyaf yn hanes datganoli yng Nghymru.
Mae hwn yn benllanw proses drawsbleidiol dan arweiniad Stephen Crabb i greu consensws. Fel y dywedodd ar 么l y refferendwm yn yr Alban, mi ddywedais i fy mod i am i Gymru fod wrth galon y ddadl am ddatganoli pellach a heddiw rydym yn dangos mai felly y mae.
Mae 3 elfen newydd hollbwysig yn greiddiol i鈥檙 pecyn rydym yn ei gyhoeddi heddiw, sef:
- Model datganoli newydd sbon i Gymru, felly mwy o eglurder.
- Trosglwyddo pwerau newydd arwyddocaol i Gymru, felly mwy o b诺er.
- Cynnig ariannu i Gymru sy鈥檔 paratoi鈥檙 ffordd ar gyfer refferendwm a fydd yn drobwynt ym maes pwerau trethu, felly mwy o degwch.
Felly gadewch i mi ddweud gair am bob un 鈥� eglurach, cryfach, tecach.
Model datganoli newydd
Yn gyntaf, model datganoli newydd.
Yn yr Alban lle ceir yr hyn a elwir yn Reserved Powers model.. Y sefyllfa ddiofyn yw bod popeth yn cael ei ddatganoli ar wah芒n i鈥檙 pethau hynny sydd wedi鈥檜 cadw gan San Steffan.
Ond i鈥檙 gwrthwyneb y mae鈥檙 sefyllfa wedi bod yng Nghymru. Yr unig bethau sydd wedi cael eu datganoli yw鈥檙 pethau hynny y mae San Steffan wedi deddfu i ollwng gafael arnynt.
Bydd cytundeb heddiw yn newid hyn.
Bydd cyflwyno鈥檙 model Cadw Pwerau yng Nghymru yn golygu y bydd cyfrifoldebau鈥檙 naill Senedd a鈥檙 llall a鈥檙 naill lywodraeth a鈥檙 llall yn llawer mwy eglur, gan roi mwy o dryloywder i weithrediadau鈥檙 llywodraethau.
Pwerau newydd
Yn ail, wrth newid y model datganoli, mae鈥檙 cytundeb a wnaed heddiw hefyd yn datganoli pwerau newydd cynhwysfawr i Gynulliad Cymru.
Felly, p鈥檜n ai trwyddedau am nwy anghonfensiynol sydd dan sylw, neu benderfyniadau ynghylch porthladdoedd, rheoliadau ar gyfer tacsis a bysus, pennu cyfyngiadau cyflymder, prosiectau ynni, gostwng yr oedran pleidleisio i 16 ar gyfer etholiadau Cynulliad Cymru, neu benderfynu ar y system etholiadol, nifer yr etholaethau, ffiniau, amseriad etholiadau Cynulliad Cymru neu eu cynnal, bydd pob penderfyniad yn cael ei wneud yma yng Nghaerdydd gan Gynulliad Cymru.
Cyllid gwaelodol a refferendwm
Yn drydydd rydym yn bwriadu cyflwyno鈥檙 hyn a elwir yn 鈥済yllid gwaelodol鈥� er mwyn diogelu lefelau ariannu cymharol ar gyfer Cymru. Bydd hyn yn rhoi sicrwydd i Lywodraeth Cymru o ran cynllunio ar gyfer y dyfodol a sicrhau twf yr economi.
Fel llywodraeth yn y DU, mae gennym hanes llwyddiannus o fuddsoddi yng Nghymru a rhoi pwerau deddfu sylweddol i Gymru. Dyma sydd yn helpu鈥檙 economi i dyfu 鈥� creu swyddi i bobl Cymru a helpu pobl yng Nghymru i ffynnu.
Mae cyllid gwaelodol yn chwalu鈥檙 rhwystr olaf i refferendwm ar ddatganoli鈥檙 dreth incwm. Mae鈥檔 golygu y gall pobl gymryd rhan yn y refferendwm hwnnw, gan wybod bod sicrwydd o gyllid i Gymru.
Felly, mae鈥檙 cytundeb a wnaed heddiw yn paratoi鈥檙 ffordd ar gyfer refferendwm a allai sicrhau bod y Cynulliad yn fwy na chorff gwario yn unig 鈥� ond, yn hytrach, yn gorff sydd hefyd yn gyfrifol am godi mwy o鈥檌 refeniw.
Yn fy marn i 鈥� dyna ydi datganoli cyfrifol; dyna ydi gwir ddatganoli ac rydw i鈥檔 credu bod hynny鈥檔 hanfodol i Gymru a鈥檙 DU.
Casgliad
Nod hyn yw canfod setliadau a fydd yn para ledled y wlad, gan wneud ein Teyrnas Unedig yn gryfach ac yn decach.
Rydw i鈥檔 ddiolchgar iawn i Ysgrifennydd Cymru, Stephen Crabb, ac i鈥檞 d卯m gweinidogol, i fy mhartneriaid yn y glymblaid, gan gynnwys y Dirprwy Brif Weinidog a Danny Alexander, Paul Silk a鈥檙 Comisiwn ac i bawb sydd wedi gweithio i sicrhau bod y setliad hwn yn bosibl.
Mae鈥檔 golygu mwy o gyfrifoldeb i Gynulliad Cymru. Mae鈥檔 golygu y bydd mwy o benderfyniadau yn cael eu gwneud yma yng Nghymru ac y bydd mwy o gyfle i bobl Cymru ddal eu gwleidyddion yn atebol. Mae hefyd yn golygu bod yn rhaid i鈥檙 rheini sy鈥檔 gwario arian y trethdalwr hefyd ysgwyddo mwy o鈥檙 cyfrifoldeb dros ei godi.
Y peth pwysicaf i鈥檙 mwyafrif o bobl ydi ansawdd eu bywydau, eu swyddi a dyfodol eu teulu. Felly, gobeithio mai鈥檙 ddadl fawr nesaf fydd sut mae鈥檙 pwerau hyn yn cael eu defnyddio er budd pobl Cymru yn hytrach na phwy ddylai gael y p诺er ac ymhle. A sut y gall dwy lywodraeth Cymru wneud popeth o fewn eu gallu i sicrhau bod Cymru yn ffynnu am ddegawdau i ddod.
Dyna ydi datganoli gyda phwrpas.
Setliad sy鈥檔 para i Gymru ac a fydd yn gweithio i Gymru heddiw, yfory ac am genedlaethau i ddod.