188体育

• Arteffactau 2000 oed o鈥檙 Oes Haearn wedi鈥檜 datgan yn drysor cenedlaethol
• Darganfyddiadau hanesyddol gan berson茅l milwrol a chyn-filwyr
• Bydd trysorau o RAF y Fali nawr yn cael eu rhoi i Amgueddfa Cymru

Mae arteffactau coll o鈥檙 Oes Haearn a ddarganfuwyd gan berson茅l milwrol a chyn-filwyr wedi鈥檜 datgan yn drysor.

Cafodd rhannau o gerbyd rhyfel Celtaidd, y credir ei fod tua 2000 o flynyddoedd oed, eu darganfod o dan faes awyr RAF y Fali yn Ynys M么n yn ystod cloddio gan berson茅l milwrol a chyn-filwyr.

Mae Uwch Grwner Gogledd (Orllewin) Cymru bellach wedi datgan bod y darganfyddiadau hyn yn drysor.

Byddant nawr yn cael eu rhoi i Amgueddfa Cymru.

Cynhaliwyd y gwaith cloddio archeolegol ym mis Ebrill 2024 dan arweiniad y Sefydliad Seilwaith Amddiffyn (DIO). Roedd yr ymchwiliad hefyd yn cynnwys person茅l a chyn-filwyr o Ymgyrch Nightingale, menter DIO sy鈥檔 cefnogi iechyd a lles person茅l milwrol a chyn-filwyr.

Dywedodd y Gweinidog Cyn-filwyr a Phobl Alistair Carns DSO OBE MC AS:

Mae Ymgyrch Nightingale yn rhaglen arloesol ac arobryn sy鈥檔 dangos yn gyson y buddion y gall archaeoleg eu cynnig i berson茅l milwrol a chyn-filwyr.

Llongyfarchiadau i鈥檙 rhai a wnaeth y cloddiad ac a wnaeth y darganfyddiad cyffrous hwn.聽 Trwy eu gwaith caled, rydym yn datgelu ac yn cadw ein hanes ar gyfer cenedlaethau鈥檙 dyfodol.

Mae鈥檙 cynllun arobryn yn gweld person茅l a chyn-filwyr clwyfedig, anafedig a s芒l yn cymryd rhan mewn ymchwiliadau archeolegol ar draws yr ystad Amddiffyn, gan ddarparu profiadau unigryw o fewn y maes. Credir bod y darganfyddiadau yn rhan o gasgliad enwog Llyn Cerrig Bach, a ddarganfuwyd yn wreiddiol yn y 1940au yn ystod gwaith i ymestyn maes awyr RAF y Fali ar gyfer awyrennau bomio Americanaidd yn ystod ymdrech rhyfel y Cynghreiriaid. Mae鈥檙 casgliad yn un o鈥檙 casgliadau pwysicaf o arteffactau o鈥檙 Oes Haearn a ddarganfuwyd yn y DU, yn cynnwys dros 150 o wrthrychau efydd a haearn yn dyddio rhwng 300CC a 100AD.

Ymhlith y darganfyddiadau newydd roedd dolen cyfryw a fyddai wedi cael ei defnyddio i lywio awenau cerbyd rhyfel Celtaidd, gyda brithwaith coch addurniadol. Mae鈥檙 ddolen cyfryw, a ddarganfuwyd gan David Ulke, Arweinydd Sgwadron yr RAF sydd wedi ymddeol, yn un o dri yn unig a ddarganfuwyd gyda鈥檙 addurn arbennig hwn yng Nghymru. Daethpwyd o hyd i ail ddarganfyddiad, darn ffrwyn ceffyl y credir ei fod yn dyddio o tua 60AD, gan Ringyll Hedfan yr RAF Graham Moore. Yn debyg i鈥檙 rhai o gasgliad Polden Hill a ddarganfuwyd yng Ngwlad yr Haf, byddai鈥檙 darn ffrwyn ceffyl wedi鈥檌 wisgo gan geffylau鈥檔 tynnu cerbydau rhyfel o鈥檙 Oes Haearn.

Dywedodd Uwch Archeolegydd DIO, Richard Osgood:

Mae鈥檙 darganfyddiadau hyn yn RAF y Fali yn hynod gyffrous i bawb; mae casgliad Llyn Cerrig Bach o bwysigrwydd cenedlaethol i Gymru, a鈥檙 Deyrnas Unedig yn ei gyfanrwydd. Mae鈥檙 darganfyddiadau newydd hyn wedi cadarnhau amheuon archeolegwyr cynharach fod mwy i鈥檞 ddarganfod o鈥檙 casgliad arbennig hwn.

Mae鈥檔 wych bod y person茅l a鈥檙 cyn-filwyr sy鈥檔 cymryd rhan yn Ymgyrch Nightingale yn parhau i gael eu gwobrwyo 芒 chanfyddiadau mor hanesyddol bwysig. Rwy鈥檔 falch bod y fenter yn chwarae rhan wrth gefnogi person茅l a chyn-filwyr yn eu darganfyddiad ac mae鈥檔 wych gweld effaith wych y prosiect hwn.

Cafodd t卯m Ymgyrch Nightingale ganiat芒d arbennig i wneud y gwaith cloddio gan RAF y Fali, cyn y gwaith adnewyddu ar faes awyr y safle. Dechreuodd y gwaith adeiladu ar gyfer y gwelliannau hyn ym mis Medi 2024.

Dywedodd Darganfyddwr y ddolen cyfryw, yr Arweinydd Sgwadron (wedi ymddeol) David Ulke:

Roedden ni wedi cael ein briffio ar y math o bethau y gallen ni ddisgwyl eu darganfod, felly pan wnes i ddatguddio鈥檙 darn, roeddwn i鈥檔 eithaf sicr mai dolen cyfryw o鈥檙 Oes Haearn ydoedd. Roeddwn i ar ben fy nigon a dweud y lleiaf! Rydw i wedi bod yn ymwneud ag archeoleg ers blynyddoedd lawer a hwn oedd y darganfyddiad mwyaf arwyddocaol i mi ei wneud erioed o bell ffordd.

Mae鈥檙 ffaith y gall Ymgyrch Nightingale ddod 芒 pherson茅l y lluoedd arfog ynghyd trwy gloddio archaeolegol yn dangos pa mor iachaol a chymwynasgar y gall archaeoleg fod. Nid yw鈥檔 datrys popeth o bell ffordd, ond mae llawer wedi elwa, ac rydw i am un yn un o鈥檙 buddiolwyr diolchgar hynny.

Dywedodd y Rhingyll Hedfan Graham Moore, a ddarganfyddodd y darn ffrwyn ceffyl:

鈥淩oedd chwilio am y casgliad coll yn waith caled ac roedd gennym ni ardal enfawr i鈥檞 gwmpasu. Nid tan y diwrnod olaf 鈥� gyda dim ond 10 munud i fynd 鈥� y darganfyddais y darn ffrwyn ceffyl. Ar y dechrau roedd y t卯m yn meddwl fy mod yn tynnu coes, ond sylweddolais yn gyflym fy mod wedi dod o hyd i rywbeth arbennig. Ni allai geiriau egluro sut yr oeddwn yn teimlo yn y foment honno, ond roedd yn brofiad bendigedig.

鈥淩wyf wedi bod yn rhan o lawer o waith cloddio Ymgyrch Nightingale bellach, ac mae鈥檙 profiad yn wirioneddol amhrisiadwy i鈥檙 cyn-filwyr a鈥檙 person茅l lluoedd arfog sy鈥檔 cymryd rhan.鈥�

Dywedodd Pennaeth Gorsaf RAF y Fali, Capten y Gr诺p Gez Currie OBE:

Mae鈥檔 anhygoel ein bod yn cael ein hatgoffa eto o arwyddoc芒d y safle ar garreg drws RAF y Fali a pha mor bwysig ydyw i hanes Cymru. Paratoadau RAF y Fali yn y 1940au i helpu i atal goresgyniad, a dynnodd i鈥檙 amlwg arwyddoc芒d y lleoliad hwn a鈥檌 gysylltiadau 芒 goresgyniad cynharach gan y Rhufeiniaid.

Mae pwysigrwydd RAF y Fali i Amddiffyn y DU heddiw y tu hwnt i amheuaeth, ond mae hyn yn ein hatgoffa ein bod yn rhan o gontinwwm sy鈥檔 ymestyn dros 2,000 o flynyddoedd ac mae鈥檔 rhaid i ni fod yn warcheidwaid cyfrifol o鈥檙 tir hwn. Rydym yn hynod falch o fod yn rhan o ymdrechion i ddarganfod a gwarchod yr arteffactau pwysig hyn o hanes Cymru ac yr un mor falch bod ein milwyr ni ein hunain wedi chwarae rhan mor agos yn yr ymdrechion hyn.

Bydd y darganfyddiadau nawr yn cael eu rhoi i Amgueddfa Cymru, sy鈥檔 gartref i nifer o eitemau o gasgliad cychwynnol Llyn Cerrig Bach.

Dywedodd Adam Gwilt, Uwch Guradur y Cynfyd yn Amgueddfa Cymru:

Mae鈥檔 anhygoel meddwl bod yr arteffactau 2,000 o flynyddoedd oed hyn wedi aros mor gyflawn ac wedi鈥檜 cadw鈥檔 dda o fewn dyddodiad mawn bas, a gafodd ei symud yn flaenorol a鈥檌 lusgo i鈥檙 maes awyr dros 80 mlynedd yn 么l o lyn hynafol cyfagos! Mae鈥檙 darn ffrwyn ceffyl a鈥檙 ddolen cyfryw ill dau yn cynnwys arddulliau nad ydynt wedi鈥檜 cynrychioli ymhlith y casgliad gwreiddiol. Byddan nhw鈥檔 ychwanegu gwybodaeth newydd bwysig am roi gwrthrychau gwerthfawr fel rhoddion crefyddol i鈥檙 llyn ar ddiwedd Oes yr Haearn, ychydig cyn, neu tua鈥檙 adeg pan oresgynnodd y Fyddin Rufeinig Ynys M么n.

Mae鈥檔 wych y bydd yr arteffactau hyn yn hygyrch i鈥檞 harddangos ac er budd y cyhoedd yn Oriel M么n. Edrychaf ymlaen at gydweithio yn y blynyddoedd i ddod gyda鈥檙 amgueddfa, y ganolfan dreftadaeth yn RAF y Fali a鈥檙 t卯m Ymgyrch Nightingale, fel y gall pawb ddathlu a rhannu鈥檙 stori wych hon.